Peristyle Avlulu Konutlar
Dağlık Kilikia bölgesinin doğusunda sürdürdüğümüz, kırsal yerleşimler ve kentleşmeyi inceleyen yüzey araştırmalarında, peristyl avlulu konutlara ait çok sayıda kanıt tespit edilmiştir. Bu konutların, Doğu Dağlık Kilikia’da kırsal yerleşimlerde kullanıldığı görülür. Elde edilen veriler, Roma Dönemi’nde bölgedeki peristyl avlulu konutların çiftlik villası olarak kullanılığına işaret eder. Ancak, bu konutların bölgedeki kırsal yerleşimlerde dönemler boyunca kullanımlarının devam ettiği görülmektedir ve Roma Dönemi peristyl avlulu konutlarla Geç Antik Dönemdeki örnekler arasında fonksiyon ve plan açısından önemli farklar tespit edilmiştir.
Elde edilen veriler, Roma Döneminde Doğu Dağlık Kilikia bölgesinde peristyl avlulu konutların kırsal yerleşimlerde yaygın kullanımı olduğunu gösterir. Bunlar, büyük yapılardır ve örneklerine çiftlik yerleşimlerinde rastlanır. Sütunlu, üzeri açık bir merkezi avlu ve bunun etrafında yer alan mekanlardan oluşan bu konut tipi, kırsal yerleşimlerde kentsel mimarinin izleri olarak görülmelidir ve buralardaki toprak sahipliğinin simgeleri durumundadırlar. Geleneğin Geç Antik Dönem’de de devam ettiği görülür ancak bu dönemde bu tip konutların karakteri ve özellikleri değişmiştir.
Bölgedeki Roma Dönemi örneklerinde, sütunlarla çevrili merkezi avlunun üç cephesinde portikolar vardır. Giriş olarak kullanılan güney cephede portiko bulunmaz. Bu konutlarda, avlu içerisinde, bazıları in situ sütunlar ve arşitravlar tespit edilmiştir. Dor düzenindeki sütunlar bir ya da iki tamburdan oluşurlar ve sütun başlığı ayrı bir parça olarak eklenir. Bazı örneklerde köşe sütunlarının ise dikdörtgen blok biçiminde yapıldıkları görülür. Sütun başlıklarının hepsi kare bir abakus ve dışbükey bir echinusa sahiptir. Sütunlar üzerindeki arşitravların bir kısmı korunmuştur, bunlar süslemesizdir ve tüm örneklerde iki ya da üç faskialı olup dışa çıkıntı yapan profil ile sonlandırılmışlardır. Konutlar büyük dikdörtgen kesme blok taşlardan oluşan tek sıra duvar örgüsüne sahiptirler. Demircili Sivrikale’de konutun sahip olduğu yüksek duvarlar ve kule tahkimli bir çiftlik evine işaret eder. Bölgede kuleli ve tahkimli çiftlik evlerinin varlığı bilinir. Bu örneklerde, duvar içerisinde ikamet ve depolama yapıları ve merkezi bir avlu yer alır. Konutların çevresinde zeytinyağı atölyeleri ve üretim donanımları tespit edilmiştir. Bölge örnekleri çiftlik evi olarak kullanılmıştır. Bununla bağlantılı olarak, peristyl avlulu konutlara anıt mezarların eşlik ettiği görülür. Peristyl avlulu konutların kırsal yerleşim düzenlemesini de etkilediği görülür. Bölgedeki çiftliklerin dönemler boyu sürekli kullanımlarının olduğu ve içlerindeki yapıların bazılarının sonraki kullanım evrelerinde ihtiyaca bağlı olarak eklendikleri bilinir ve bunların da merkezdeki çiftlik evi etrafında geliştikleri görülür. Bölgede tespit edilen Geç Antik Dönem peristyl avlulu konutlar ise daha küçük konutlardır, Roma örneklerinden farklı olarak sembolik önemlerini kaybetmişlerdir ve yerleşim içerisindeki kırsal konut tiplerinden biri haline gelmişlerdir.
Tarihsel ve arkeolojik kanıtlar Doğu Dağlık Kilikia bölgesindeki peristyl avlulu konutların kullanımda oldukları dönemler hakkında veri sağlar. Bölgedeki kırsal yerleşimlerin Roma Dönemi ile birlikte artan ve devam eden varlığı tespit edilmiştir. Arkeolojik kanıtlar, bölgede özellikle MS 2. yüzyıl sonu-3. yüzyıl başıyla birlikte artarak devam eden bir üretim sürecinin varlığını destekler. Bölge kentlerinde bu süreçte su kemerleri, tapınaklar, anıtsal kapılar, çeşmeler ve mezarlar, sütunlu caddeler gibi kentsel mimari doku oluşturan yapılar inşa edilmesi, Roma etkisinin bu kentlerde mimari formlarla kimlik bulduğuna işaret eder. Kırsal alanlarda da Roma’nın etkisi vardır, kırsal bölgeler üretim sürecine dahil edilir ve bu süreçte kırsal yerleşimlere ait kanıtlar çoğalır, kentsel yaşamın genişlemesi ile birlikte özellikle çiftlikler ekonomik hayatın vazgeçilmez unsuru olur. Kırsal alanlarda kentsel mimari izleri taşıyan yeni yapıların yapılmasına başlanır, anıtsal kapılar ve mezarlar gibi öğeler sıklıkla kullanılmaya başlanır.
Bu çalışmada ele alınan peristyl avlulu konutların da bölgedeki yukarıda bahsedilen MS 2-3 yüzyıl imar döneminde kullanımda oldukları anlaşılmaktadır. Konutlarla birlikte tespit edilen anıt mezarlar bu düşünceyi destekler. Bölgede tespit edilen Geç Antik Dönem peristyl avlulu konutlar daha küçük boyutludur ve ya önceki dönem yapılarından devşirilmiş ya da bölgedeki yerleşimlerin içerisinde kırsal konutlardan biri olarak yer almıştır.
