Konum ve Kalıntılar
Çatıören antik yerleşimi Mersin’e 61 km mesafede Erdemli ilçesinin Kumkuyu mahallesinde, Elaiussa Sebaste antik kentinin 7 km. kuzeyinde yer alır. Çatıören’deki Helenistik Dönem yerleşimi ve yapıları hakkında çok sayıda yeni veri tespit edilmiştir. Bilindiği gibi, Çatıören Hellenistik Dönemde bölgede görülen ve savunmaya yönelik yerleşim ağının bir parçasıdır. Sahip olduğu tepelik konum, polygonal duvarlı sur, kuleler, garnizon ve Hermes Tapınağı ile bölgedeki Hellenistik Dönem kale yerleşimlerin sahip olduğu bütün karakteristik özellikleri gösterir. Bununla birlikte son dönem çalışmalarımızda Hellenistik Kale yerleşimin etrafında gelişen bir kırsal yapılanmanın olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, bölgedeki Hellenistik Dönem kale yerleşimlerinin aynı zamanda kırsal karaktere de sahip olduklarına dair bir kanıt sağlar ve bu çalışmanın amaçları içerisinde, bu konuda elde edilen verilerin değerlendirilmesi yeralmaktadır.
Yerleşimin Roma Döneminde iskan gördüğünü gösteren önemli buluntulaı arasında üçgen çatılı aedicula mezar, çok sayıda lahit mezar, atölyeler, depolar ve yazıtlar yer almaktadır.
Yerleşim Geç Antik Dönemde de, bölgedeki diğer yerleşimler ile paralellik gösterecek şekilde yoğun iskan görmüştür. Bu dönemde yerleşime eklenmiş olan kilise hiç süphesiz Geç Antik Dönem'e ait en önemli yapıdır. Kiliseden başka antik yol, atölye ve depoların Geç Antik Dönem'de onarımlar ve eklemeler ile kullanılmaya devam ettiği ve bununla bağlantılı olarak yerleşimin kırsal karakterini devam ettirerek geliştiği ve büyüdüğü açıkça görülmektedir.
Çatıören’de yerleşimin yayıldığı tepelik alanı çevreleyen bir sur bulunmaktadır. Sur ve bu doğu batı yönünde 61 metre, kuzey güney yönünde ise 35 metre boyunca takip edilebilmektedir ve sur sistemi dört kule ile desteklenir. Sur ve kulelerin inşasında bölgenin Hellenistik Dönem için karakteristik duvar örgü sistemi olan bosajlı polygonal duvar tekniği kullanılmıştır.
Yerleşimde iyi korunmuş durumda bir Hermes tapınağı vardır. Tapınak bir anakaya yükselti üzerinde yer alır ve in antis plana sahiptir. Stylobat 10.51 x 14.32 metre ölçülerindedir ve anakaya yükselti sebebiyle batı duvarı pronaosa doğru yaklaşık 1 metre daralır. Yivsiz sütunlara sahip olan tapınağın Dor düzenine olduğuna işaret eden başlık parçaları tespit edilmiştir. Tapınağın naos ve ante duvarları polygonal duvar tekniği ile inşa edilmiştir. Özellikle batı ve kuzey duvarı dıştan büyük ve bosajlı yapılmıştır.
Yerleşimde, çok sayıda ve farklı tipte mezar tespit edilmiştir. Bunlar arasında Hellenistik Döneme ait iki polygonal mezar evi, Roma Dönemi ve sonrasında kullanıldığı tespit edilen üçgen alınlıklı aedicula anıt mezarı, kaya mezarları ve lahitler vardır.
Çatıören’de tespit edilen ve Roma Dönemine tarihlenen iki ayrı yazıt yerleşimin karakteri ve demografik yapısı hakkında bilgiler sunar. Bu yazıtlar, yerleşimde yaşayan Sebateistler ile pagan inanışa sahip yerleşik kişiler arasındaki bir dinsel kardeşlik anlaşması olduğuna işaret eder. Her iki yazıtın da, yerleşime daha sonraki dönemlerde eklenen kilisenin yakınlarında bulunmuş olması, söz konusu alanda ya da yakın civarda daha önceki dönemlere ait bir Sebateist tapınağına ya da Synagog yapısı olduğuna işaret etmesi açısından önemlidir.
Yerleşimde bir asker ve bir fallus kabartması da tespit edilmiştir. Hermes tapınağının bulunduğu alanda tespit ettiğimiz asker kabartmasının günümüze bel ile diz seviyesi arasında kalan bölümü ulaşmış, geri kalan kısımlar tahrip olmuştur.
Yerleşimdeki Kilise daha önceki çalışmalarda ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Kilise üç nefli bazilikal planlıdır ve batısında bir nartheksi bulunur, buradan naosa ulaşım üç kapı açıklığı ile sağlanmaktadır.
Çatıören’in kırsal karakterine dair en ayrıntılı bilgiler yerleşimde tespit edilen üretim donanımları, konut ve depolama amacıyla kullanılan yapılardan elde edilmektedir. Bu yapıların Roma Döneminde kullanılmaya başlandığı ve Geç Antik Dönemde de kullanılmaya devam ettikleri anlaşılmaktadır. Çatıören’de zeytinyağı atölyeleri, açık alanda anakayaya oyulmuş baskı kollu pres donanımları, basit presler ve depolar tespit edilmiştir.
Çatıören yerleşimi bölgedeki Hellenistik Dönem kale yerleşimlerinden biri olarak kurulmuştur. Bununla birlikte, hemen yanında bir çiftlik tepsit edilmesi bölgede Hellenistik Dönemde kırsal yerleşimlerin varlığına ait kanıt sağlaması açısından önem taşır. Hellenistik Dönem içerisinde tarımsal üretim karakterini bünyesinde barındıran bir kale yerleşim olarak kurulduğunu, Roma Dönemi'nde ise her ne kadar savunmaya ihtiyaç duyulmasa da kale yerleşim ve bununla bağlantılı yapılar ile tapınağın kullanımı devam ederken, yerleşime bu dönemde eklenen yeni ikamet mekanları, depoların ve zeytinyağı atölyeleri ile tarımsal üretime yönelik karakterini geliştirdiği anlaşılmaktadır. Geç Antik Dönem’de ise Hellenistik ve Roma Dönemine ait yapıların kullanımına yeni eklemeler ve onarımlar ile devam edildiği, bunun yanı sıra yeni yapılar ve atölyelerin eklenmesi ile yerleşim tarımsal üretim karakterini geliştirmeye devam ettiği anlaşılmaktadır. Yerleşime bu dönem içerisinde eklenen kilise tarımsal üretim ile bağlantılı ticaret ile yerleşimin zenginleşmeye devam ettiğini göstermektedir. Yerleşimin Dönemler içerisinde gösterdiği bu gelişme belirli bir plan çerçevesinde olmuş yerleşimi sınırlandıran tepelik alanlar ve yamaçlar Hellenistik Dönemden Geç Antik Döneme kadar nekropol olarak işlev görerek yerleşimin sınırlarını belirlemiştir. Bununla birlikte yerleşimin birbirleri ile bağlantılı cadde ve sokak düzenlemesini kullanarak yapılar arasındaki bağlantıları sürdürdüğü, bu şekillenmede de topografyanın başlıca rol oynadığı anlaşılmaktadır.
